کتاب، تعریف کتاب و چند کلمه بیشتر...

تمامی ما از دوران کودکی تا اخر عمر کلمه ای به نام کتاب را بارها و بارها می شنویم، کلمه ای که چه بخواهیم و چه نخواهیم با آن سرو کار داریم و اصلی ترین و جدی ترین مواجهه ما با کتاب در دوران تحصیل است. هرچند اگر بخواهیم شخصیتی با سواد و محکم داشته باشیم، کتاب خواندن باید مانند نفس کشیدن برای ما امری ضروری باشد.
در این مقاله میخواهیم به سراغ یکی از بدیهی ترین و ناشناخته ترین مباحث، در مورد کتاب برویم و آن تعریف کتاب است. درست شنیده اید، تعریف کتاب، خیلی از ما در جواب این سوال که از نظر فنی و علمی تعریف کتاب چیست، بدون تعارف، جوابی نداریم

سرفصل ها

تعریف کتاب

تعریف علمی کتاب

تاریخچه کتاب

الواح گلی

پاپیروس

سایر انواع طومارها

کدکس

چاپ

کتاب الکترونیکی

مزایای کتاب الکترونیکی

کتاب صوتی

جمع بندی

مقدمه

اولین مطلبی که باید در مورد تعریف کتاب بدانیم، این است که ،تعاریف متفاوتی از کتاب وجود دارد، ما در این مقاله به چند تعریف از کتاب که اولین انها توسط سازمان یونسکو ارائه شده است، میپردازیم، اما قبل از تعریف کتاب، خود واژه کتاب را بررسی می کنیم، و در ادامه به تاریخچه مختصر کتاب و انواع مختلف کتاب خواهیم پرداخت.

تعریف کتاب

واژه کتاب از زبان عربی وارد فارسی شده‌است. و از ریشه کتب است، که به معنای نوشتن می باشد. شاید بتوان گفت، کتاب در معنای لغوی خود به هرچیز مکتوب می توانید اطلاق شود. اکنون پس از بررسی واژه کتاب به سراغ تعریف عرفی یا اصطلاحی کتاب میرویم.

تعریف علمی کتاب

تعریف کتاب توسط سازمان یونسکو بدین شرح است: کتاب نوعی اثر چاپی صحافی شده است که بیشتر از ۴۹ صفحه داشته باشد و مانندِ نشریات، تحت یک عنوان ثابت، به‌صورت دوره‌ای منتشر نشود.
چند تعریف دیگر از کتاب وجود دارد که باهم می خوانیم.
کتاب مجموعه‌ای از لوح‌های چوبی یا عاجی یا مجموعه‌ای از ورق‌های کاغذ، پوست آهو یا ماده‌ای مانند آن، اعم از دست‌نویس یا چاپی که با هم به نخ کشیده یا صحافی شده باشند.
تعریف سومی که برای کتاب می توان بیان کرد، این تعریف است
محتوای تولید شده توسط نویسنده که هدف مشخصی را دنبال کند و کتاب حولِ محور هدف مشخص شده توسط نویسنده، مطالبی ارائه دهد و در پایان کتاب، نویسنده به هدف خود برسد و در این مجال، ارجاع کلّی به کتابِ دیگر یا مقاله نداشته باشد.
در این مرحله و پس از بیان چند تعریف کتاب، تاریخچه و پیشینه مختصری از کتاب را باهم مرور می کنیم.

تاریخچه کتاب

کتاب قدمتی پنج هزارساله دارد. کتاب‌های نخستین به شکل لوح‌های گلی بودند، اما با گذشت زمان، با توجه به دسترسی بشر به امکانات جدید و تغییر نیاز بشر به ارتباطات و اطلاعات، شکلِ کتاب‌ها تکامل یافت.

الواح گلی

از لوح‌های گِلی، در منطقهٔ بین‌النهرین برای نوشتن استفاده می‌شد. استفاده از این روش در ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد، توسط تمدن سومر ابداع شد و به تکامل رسید. اما با گذشت زمان، بابلی‌ها و آشوری‌ها نیز همین روش را به‌کار گرفتند. این لوح‌ها با استفاده از خاکِ رس و آب ساخته می‌شدند و قبل از خشک شدن، با استفاده از ابزارهای نوک‌تیز بر روی آن‌ها نوشته می‌شد. نوشته‌های بیشتر این لوح‌ها، بیشتر مرتبط با امر بازرگانی، اداری و حکومتی بود. طبیعی است که تعریف کتاب به صورت امروزی انطباق زیادی با لوح های گلی ندارد.

پاپیروس

استفاده از کاغذ پاپیروس برای نوشتن از حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد در مصر رایج شد و تا قرن ششم میلادی نیز ادامه یافت. کاغذ پاپیروس صفحه‌ای بود که از گیاه پاپیروس به‌صورت یک طومار با درازای چند متر و عرض ۳۰ سانتی‌متر ساخته می‌شد. این طومار انعطاف‌پذیر بود و پس از پیچیده شدن به‌صورت یک استوانه به قطر ۵ تا ۶ سانتی‌متر درمی‌آمد. ابزار نوشتن روی پاپیروس، نی یا قلم‌نی آغشته به مرکب بود. اختراع پاپیروس یکی از تحولاتِ بسیار مهم در تاریخِ کتاب محسوب می‌شود. این نوع از نمونه های اولی کتاب، به تعریف کتاب امروزی و شکل و شمایل کتاب نزدیک تر است.

سایر انواع طومارها

به‌جز پاپیروس، چرم، پوست حیوانات و پارچه نیز برای نوشتن استفاده می‌شد. پوست، مرکب را از هر دو طرف جذب می‌کرد و از پاپیروس بادوام‌تر و انعطاف‌پذیرتر بود.

کدکس

کدکس شکل امروزی کتاب وشاید بتوان گفت نزدیک ترین شکل و شمایل به کتاب امروزی را در تعریف کتاب در زمان ما را دارد؛ یعنی صفحات پوست، پاپیروس و غیره که تا خورده و از یک محل به یکدیگر دوخته شده باشند. پیدایش کدکس به قرنِ دوم میلادی بر می‌گردد که مسیحیان از آن برای نگارش متون مذهبی استفاده می‌کردند. این فرم از کتابْ به‌دلیل مزیت‌هایی که داشت، از قرن چهارم میلادی رواج پیدا کرد. ازجمله مزیت‌های آنْ می‌توان به قابلیت جستجوی بهتر، امکان بهتر برای انبار و نگهداری آن (در کتابخانه) و تولید سریع‌تراشاره کرد. در این زمان، در صومعه‌ها و کلیساها، اتاق‌هایی ایجاد شده بود که در آن‌ها کار رونویسی از انجیل و دعاها صورت می‌گرفت و عملاً کتاب تولید می‌شد. همچنین با گذشت زمان، تولید کاغذ (که قبلاً در چین اختراع شده بود)، در ایران و پس از آن در اروپا رایج شد و به تبع آنْ کتاب‌های کاغذی نیز ابداع شدند.

چاپ

تا قبل از اختراع ماشین چاپ، نسخه‌برداریِ کتاب‌ها، تنها، از طریق رونویسی از کتاب‌ها امکان‌پذیر بود که تولید کتاب را بسیار کُند و دشوار می‌کرد. و در صورت اشتباه‌هایی در نوشتن نویسنده، مجبور به نوشتن دوبارهٔ آن برگ از کتاب می‌شد (در صورتی که در آغاز بر روی برگ کاغذ نوشته و سپس به صورت کتاب درمی‌آمد) اما در سال ۱۴۳۹، با اختراع ماشین چاپ توسط یوهانس گوتنبرگ آلمانی، تحول بسیار بزرگی در صنعت نشر کتاب صورت گرفت. اولین کتابی که با استفاده از دستگاه گوتنبرگ چاپ شد، انجیل بود که به علت تعداد سطرهایش در هر صفحه، به انجیل ۴۲ سطری معروف شد. این ماشین چاپْ ماشینِ فشار پیچی نام گرفت و سرعت چاپ آن، ۷۰ تا ۱۰۰ برگ در ساعت بود.

کتاب الکترونیکی

در سال‌های اخیر، استفاده از رایانه‌ها موجب آسانی چاپ کتاب و توسعهٔ چاپ و نشر کتاب‌های چاپی شده‌است. در اواخر سده بیستم، تجهیزات ارتباطی مانند تلویزیون، رایانه و اینترنت، مفهوم کتاب به‌عنوان مهم‌ترین منبع اطلاعاتی را به چالش کشیدند. از سوی دیگر، با ذخیره‌شدن اطلاعات یک کتاب در نوارهایِ صوتی و سی‌دی، تعریف کتاب به‌عنوان «مجموعه‌ای از کاغذهای چاپ‌شده یا دستنویس» نیز به چالش کشیده شده‌است.

مزایای کتاب الکترونیکی

برخی از ویژگی‌های کتاب‌های الکترونیکی که باعث شده کاربرد آن‌ها گسترش یابد، عبارت است از
• آسانی انتقال در عین یکپارچگی مطالب
• انسجام مطالب و تنوع کاربرد
• تبادل بینابین مطالب با یکدیگر
• پشتیبانی از امکانات چند رسانه‌ای
• آسانی کار و اجرا

کتاب صوتی

کتاب شفاهی یا کتاب گویا یا کتاب صوتی سندی است که به صورت صوتی تهیه می‌شود و روی نوار کاست، سی‌دی و … ضبط می‌شود. این اسناد معمولاً کتاب‌هایی هستند که قبلاً به‌طور مکتوب منتشر شده‌اند و اکنون توسط خود نویسنده، مترجم یا هنرپیشگان روخوانی می‌شوند. در حال حاضر، سایت‌های اینترنتی بسیاری نیز کتاب‌های صوتی یا گویا یا شفاهی ارائه می‌دهند که برخی به‌صورت رایگان هستند و برخی دیگر در اِزای پرداخت پول قابل شنیدن می‌شود. کتاب‌های صوتی می‌توانند با موسیقی و افکت نیز همراه باشند.

جمع بندی

کتاب از مهم ترین ابزار اطلاع رسانی، رشد شخصیت و تحصیل برای بشریت است و مانند نفس کشیدن باید یکی از ضروریات زندگی انسان برشمرده شود. بسیار مناسب است که قبل از صحبت درباره کتاب و کتابخوانی، به تعریف کتاب بپردازیم که طبق یکی از بهترین تعاریف کتاب به محتوای تولید شده توسط نویسنده که هدف مشخصی را دنبال کند و کتاب حولِ محور هدف مشخص شده توسط نویسنده مطالبی ارائه دهد و در پایان کتاب، نویسنده به هدف خود برسد و در این مجال، ارجاع کلّی به کتابِ دیگر یا مقاله نداشته باشد، کتاب گفته می شود. نوشتن کتاب از الواح گلی شروع شده است (که در تاریخچه کتاب در مقاله درباره آن توضیح داده شده است) و در ادامه به صورت پاپیروس و در نهایت امروز به صورت چاپی، الکترونیکی و صوتی درامده است. که مواردی از دلایل استفاده از کتاب صوتی را دربالا توضیح دادیم.

در اینده مطالب بیشتری درباره کتاب برای شما خواهیم داشت. با ما همراه باشید.